Verpleegkundige.net Achtergrond informatie en handige links

Roken

Geschiedenis van het wetenschappelijk

onderzoek rond roken en gezondheid

Bijgewerkt op 15 September 2022

De oudst gevonden stenen tabakspijpjes zijn in Zuid Amerika gevonden en zijn zo'n 3000 tot 4000 jaar oud. De tabak werd voornamelijk tijdens religieuze ceremoniën gebruikt en als plantmedicijn bij pijn en het genezen van wonden.
De Westerse mens kwam in het Cuba van de 15de eeuw voor het eerst in aanraking met rokende inheemse mensen, die o.a. tabak gerold in maisbladen rookten. De in het gezelschap van Colombus verkerende Rodrigo de Jerez vondt het roken van inheemse bevolking interessant en werd zo de eerste Europeaan die tabak rookte. De meeste inheemsen gingen echter pas onder invloed van de Europeanen tabak als genotmiddel gebruiken. Rond 1560 zou de Franse koningin Catharina de Medici met tabak van haar migraine genezen zijn, waarna men meerdere kwalen met tabak dacht te kunnen genezen; van verkoudheid, kiespijn tot aan kanker (sic!).
(Bronnen: Bulthuis Blz.8-13, 20-23, 31-33, Schotanus Blz.16-17, Lock/Reynolds/Tansey Blz.5-6, Bulshitfree.be, EnToen.info, isGeschiedenis.nl, Jellinek.nl, Medicinenet.com en Wikipedia)
In de beginperiode werd de tabak voornamelijk in een pijp gerookt en zien we daarnaast snuif- en pruimtabak. Tijdens de pestepidemie in het begin van de zeventiende eeuw wordt het roken van pijptabak door enkele artsen in Nederland en Engeland gepromoot als preventief middel tegen de pest.
Hoewel tabak roken niet tegen de pest hielp doet men heden merkwaardig genoeg onderzoek naar de tabaksplant voor medische toepassingen, waaronder in verband met een vaccin tegen de pest. (Bronnen: Schotanus Blz.20-21, CBS.nl, isGeschiedenis.nl, Jellinek.nl, Mens-en-gezondheid.infonu.nl, Nieuwsblad.be en NewScientist.nl)
In de negentiende eeuw wordt de sigaar populairder en tegen het einde van de negentiende eeuw komen de eerste sigaretten op de markt. In Nederland slaat de sigaret niet echt aan, men houdt het bij het pijproken en de sigaar, en ook pruimtabak is nog populair. Rond 1878 zien we de eerste sigarettenmachines, waarmee men 60 sigaretten per minuut produceerde. De sigaret brak pas echt door gedurende de Eerste Wereldoorlog. Tabaksfabrikanten hadden het voor elkaar gekregen dat soldaten standaard een (gratis) pakje sigaretten in hun rantsoen meekregen waarmee ze wandelende reclameborden werden. In de jaren dertig van de vorige eeuw richt het dan nieuwe merk Philip Morris zich op de medische wereld; een verantwoorde sigaret die door veel medici gerookt wordt en die mild is voor de luchtwegen.

In reclame campagnes zien we dat het roken van sigaretten goed zou zijn tegen astma, bronchitis, hooikoorts, hoesten, keel irritaties en men zou er tevens goed mee kunnen afvallen. (Bronnen: Bulthuis Blz.68-77, Schotanus Blz.22-29, GoWithTheVlo.nl, Historia.nl, Trouw.nl)

Emancipatie
Roken werd gezien als iets voor mannen, het zou onvrouwelijk zijn. In 1904 werd er in de VS zelfs een vrouw gearresteerd vanwege het roken in het openbaar. Enkele tabaksfabrikanten wisten handig gebruik te maken van het opkomende feminisme om zodoende een nieuwe afzetsmarkt voor hun producten te vinden: de vrouwen. In de jaren 20 van de vorige eeuw promote men het roken in het openbaar voor vrouwen als 'Torches of Freedom' waarmee met het roken in het openbaar een feministisch statement gemaakt werdt.
In 1929 werd een groep vrouwen betaald om tijdens de jaarlijkse Eastern Sunday Parade in New York mee te lopen terwijl ze een sigaret rookten. De in het openbaar rokende vrouwen zorgde voor veel ophef en media aandacht, waarna het roken onder vrouwen snel begon toe te nemen; roken werd het symbool van de sterke, onafhankelijke vrouw. Roken bleef sinds die tijd altijd verbonden met vrijheid, onafhankelijkheid, avontuur.
(Bronnen: Bulthuis Blz.70-71 en 93, Schotanus Blz.60-61, 73-80, GoWithTheVlo.nl, Historia.nl, NIH.gov, Psyblog.nl, Wikipedia - Torches of Freedom, Wikipedia - Woman)

Wetenschappelijk onderzoek
In 1895 ontdekte de fysicus Wilhelm Röntgen de naar hem vernoemde Röntgenstralen waarmee men in het lichaam kon kijken zonder deze open te snijden. Toen werd al duidelijk dat roken helemaal niet zo goed voor je was en schadelijk is voor de longen. De Engelse artsen Richard Doll en Bradford Hill deden rond de jaren 50 van de vorige eeuw onderzoek onder 2500 patiënten en vonden een statistisch verband tussen het roken en longkanker. Het onderzoek riep veel kritiek op bij o.a. (rokende) collega artsen en natuurlijk vanuit de tabaksindustrie.
Om aan te tonen dat de kanker echt van de sigaretten kwam, deden ze onderzoek op muizen waaruit bleek dat de stoffen uit de sigaretten inderdaad kanker veroorzaakten bij de muizen. Naarmate er meer onderzoeken gedaan werden, werd het verband steeds duidelijker.
In december 1953 kwamen daarom enkele topmannen uit de tabaksindustrie samen om de situatie te bespreken. Ze besloten het wetenschappelijk aan te pakken met de oprichting van de 'Tobacco Industry Research Company', die als doel had door middel van onderzoek tegenbewijs te vinden om zo wetenschappelijke onderzekerheid te creëren. Ze vonden hiervoor een prominente arts: 'Clarence Cook Little' die o.a. directeur was geweest van de American Society for the Control of Cancer. Little was van mening dat niet iemands gedrag en omgeving bepalend was of men kanker krijgt, maar dat dit genetisch bepaald is. Immers, niet iedereen die rookt krijgt longkanker. Wanneer longkanker door roken veroorzaakt zou worden, zou iedereen die rookt het moeten krijgen, dus niet het roken maar een andere factor; de genen, bepalen of je wel of geen longkanker zal krijgen. Met Little weet men twijfel te zaaien en stelt men vele verslaafde rokers gerust. Hoewel Little overtuigt was van zijn gelijk, bleek uit interne stukken vanuit de tabaksindustrie dat deze in het begin van de jaren vijftig van de vorige eeuw wel beter wisten.
Veel artsen (die vaak zelf rookten) stonden kritisch tegenover de enkele 'alarmistische artsen' die stelden dat roken ongezond was en aan banden gelegd zou moeten worden. Vanwege hun eigen rookverslaving waren ze wellicht ontvankelijker voor de argumenten van de tabaksindustrie, die de toenemende hoeveelheid wetenschappelijke onderzoeken die de schadelijkheid van het roken aantoonde, bagataliseerde met wetenschappelijke onzekerheids argumenten.
Tijdens een hoorzitting in 1994 in het Congres van de V.S. verklaarde de tabaksindustrie nog dat nicotine niet verslavend zou zijn, terwijl uit later vrijgekomen documenten bleek dat ze in 1972 al wisten dat nicotine wel degelijk verslavend was.
In 1979 vraagt Philip Morris aan Victor DeNoble om te onderzoeken of hij naar een minder schadelijke verslavende stof wil gaan zoeken die nicotine kan vervangen, omdat nicotine jaarlijks vele hartinfarcten en beroerten veroorzaakt. DeNoble ontdekte dat aceeltaldehyde het effect van nicotine versterkt en opzichzelf ook verslavend is. Het onderzoek richt zich nu op de optimale verhouding tussen deze stoffen, waarna Philip Morris het suikergehalte in de Marlboro sigaretetten verhoogt. Bij de verbranding van suikers komt aceeltaldehyde vrij, dat niet alleen verslavend is maar bovendien ook een mogelijk kankerverwekkende stof. DeNoble was niet blij met deze gang van zaken en kreeg ontslag omdat hij te lastig werd, met een levenslange geheimhoudingsplicht die pas tijdens de hoorzitting van het Congres van de V.S. in 1994 opgeheven werdt.
(Bronnen: Blauw Blz.97-125, Bouma 2001 Blz.15-20, Bouma 2019 Blz.14-16, 37-39, Lock/Reynolds/Tansey Blz., Schotanus Blz.44, 138-144, 163-164, DeCorrespondent.nl, GoWithTheVlo.nl, Historia.nl, NIH.gov, TobaccoTactics.org, Trouw.nl en YouTube 1994 Nicotine niet verslavend)

Schadeclaims
In de Verenigde Staten kreeg de tabaksindustrie te maken met vele schadeclaims, o.a. door getuigenverklaringen van klokkenluider Jeff Wigand; die vanaf 1989 tot in 1993 vice-president van de afdeling onderzoek en ontwikkeling was bij Brown & Williamson (van o.a. Barclay, Lucky Strike en Pall Mall).
Deze schadeclaims waarin Jeff Wigand sinds 1995 een belangrijke getuige was, werden uiteindelijk in 1998 met miljarden geschikt in 42 staten.
Hierbij werd tevens overeen gekomen dat de tabaksfabrikanten al hun interne geheime bedrijfsdocumenten over roken en gezondheid vrij moesten geven. Ruim 24 miljoen documenten werden toen openbaar gepubliceerd op het internet.
Hieruit kwam o.a. de schokkende informatie naar voren dat de tabaksindustrie zich vele jaren bezighield met misleiding, fraude, produkt ontwikking gericht op kinderen, essentieële gezondheidsrisico's achterhouden en doelbewust wetenschappelijke onzekerheid zaaien. Uit de openbaar gemaakte documenten bleek dat ze wel degelijk heel goed wisten dat nicotine verslavend was en dat veel van de toevoegingen schadelijk voor de gezondheid waren.
Tussen deze documenten bleken ook veel documenten rond de Nederlandse tak van deze tabaksfabrikanten te zitten, die zeer interessant bleken voor onderzoek naar de situatie in Nederland. Met de miljardenschikking in de Verenigde Staten en de publicatie van alle relevante documenten voorkwam de tabaksindustrie verdere schadeclaims en zelfs faillissement. (Bronnen: Bouma 2001 Blz.8,263,270, Schotanus Blz.165-167, Addiction Incorporated docu en de film The Insider).

Filter sigaretten
In 1971 begint Niemeijer met het vermelden van het teer en nicotine gehalte op hun Kelly Halvaret sigaretten, die veel minder teer en nicotine zouden bevatten. Omdat nicotine verslavend is, ging men echter meer 'light' sigaretten roken om dezelfde hoeveelheid nicotine binnen te krijgen. In 2002 wordt het daarom dan ook verboden om sigaretten 'light' of 'mild' te noemen. Rond 2001/2002 wordt ook het vermelden van het teer en nicotine gehalte op pakjes verplicht door de overheid, wat tot in 2016 op de pakjes vermeld zou staan. Deze verplichting wordt in 2016 echter weer geschrapt, omdat zoals in 1986 al bekend, dit misleidend was.
Het teer en nicotine gehalte wordt gemeten met zogenaamde rookmachines. Om de gemeten waarden van teer en nicotine omlaag te brengen, brachten de fabrikanten minuscule gaatjes aan in de filters, zodat hiermee valse lucht werd aangezogen, wat de gemeten teer en nicotine concentratie omlaag bracht. De roker die de sigaret bij het filter vastpakte, sloot een groot deel van deze ventilatie gaatjes af, zodat er meer teer en nicotine geïnhaleerd werd. In Canada gebruikte men echter een rookmachine waarbij deze ventilatiegaatjes afgesloten werden, waardoor men een veel beter beeld kreeg van het teer en nicotine gehalte. Bijvoorbeeld Belinda sigaretten bevatte in Europa 10 mg teer en 0,8 mg nicotine, doch in de Canadese rookmachine hadden dezelfde sigaretten 36,6 mg teer en 2,7 mg nicotine! Marlboro prime sigaretten bevatte gemeten met de Europeese rookmachine 1 mg teer en 0,1 mg nicotine, doch gemeten met de Canadese rookmachine bleek dit 26,1 mg teer en 1,7 mg nicotine te zijn! Veel sigaretten die met Europese rookmachines lagere waardes scoorden bleken niet zozeer minder teer of nicotine te bevatten, maar meer ventilatiegaatjes in de filters te hebben. Dit bewust manipuleren van de meetresultaten zagen we later ook in de auto industie rond de uitstoot van uitlaatgassen. (Bronnen: Bouma 2001 Blz.11, Bouma 2019 Blz.46-64, Lock/Reynolds/Tansey Blz., Schotanus Blz.143-144, Digibron.nl, Europa-nu.nl Volkswagen, NU.nl, YouTube Lubach, YouTube RTLxl en Wikipedia Emissieschandaal)

Hedendaagse slachtoffers
Hoewel op z'n retour in Nederland en België, maakt roken ieder jaar nog veel slachtoffers. In België stierven er 18.600 mensen in het jaar 2000 en 20.000 mensen in het jaar 2017 ten gevolge van roken, de laatste jaren zijn dat gemiddeld zo'n 14.000 mensen per jaar. In Nederland sterven er jaarlijks tussen de 20.000 en 30.000 mensen ten gevolge van roken en wereldwijd sterven er ieder jaar 7 à 8 miljoen mensen ten gevolge van roken. Ter vergelijking; tijdens de eerste Coronagolf van 2019/2020 stierven er in Nederland 10.067 mensen en in België 9.648 mensen en tijdens de tweede en derde Coronagolf van 2020/2021 samen stierven er in Nederland 11.000 mensen en in België 15.260 mensen. Wereldwijd stierven er in de periode van Februari 2020 t/m 21 september 2021 totaal 4,7 miljoen mensen ten gevolge van Covid-19. (Bronnen: Bouma 2019 Blz.20, Jellinkek.nl, Johns Hopkings University, Knack.be, Longartsenpraktijk.be, RokenGeschiedenis.be, Rokeninfo.nl Nederland, Rokeninfo.nl Wereldwijd, Tabaknee.nl, Trimbos.nl, WHO.int)

Roken maakt ieder jaar dus veel meer dodelijke slachtoffers dan Corona. Vreemd genoeg zien we hierover geen dagelijkse nieuwsberichten en geen harde maatregelen, terwijl deze sterftecijfers makkelijker te voorkomen zijn dan die door besmettingen met een ongrijpbaar virus.
Follow the Money zou ik zeggen; Roken kost de samenleving in Nederland 2,4 miljard euro per jaar en in België 1,5 miljard euro per jaar. Hierin zijn alleen opgenomen de kosten van de gezondheidszorg en de kosten ten gevolge van ziek thuis zijn, niet kunnen werken (verlies van arbeidsjaren), e.d..
De opbrengsten aan belastingen op tabak zijn in België 2,6 miljard euro en in Nederland 3,2 miljard euro. Op de website van het NOS las ik de cynische constatering dat dit mogelijk de reden was dat de overheid terughoudend zou zijn in haar anti-rook beleid. Wanneer je echter ook naar het verlies van levensjaren kijkt, kortom het hele kostenplaatje, dan zijn de kosten van het roken veel hoger dan de opbrengsten, doch zover kijken de media en overheden niet.
Hoewel er meer mensen ten gevolge van het roken van tabak sterven dan aan COVID-19, is dit geen dagelijks nieuws. Nieuws moet kijkcijfers generen, dat kan met de spanning en sensatie rond een nieuw ongrijpbaar virus. Dat roken meer mensenlevens kost is geen nieuws meer, het gaat niet om mensenlevens maar om kijkcijfers en krantenverkoopcijfers.
(Bronnen: Gezondheid.be, HChealth.nl, NOS.nl, Sync.nl, VZinfo.nl en YouTube Lubach)

Conclussie
De tabaksindustrie wist al vrij snel dat roken ongezond was en nicotine verslavend. Dit heeft men zo lang mogelijk ontkent en men heeft onafhankelijk wetenschappelijk onderzoek actief in twijfel getrokken met wetenschappelijk onderzoek gefinancierd vanuit de tabaksindustrie, dat zogenaamd 'onafhankelijk' zou zijn. We zien de strategie die de tabaksindustrie heeft gebruikt ook in andere industrie takken, zoals in de auto industrie, het onderzoek naar de aard(gas)bevingsschade in Groningen, de mobiele telefoon industrie en ook in de farmaceutische industrie (Zie ook OverNu.nl Dick Bijl en Peter Gøtzsche).
Het is daarom raadzaam altijd te kijken door wie het wetenschappelijk onderzoek gefinancierd wordt waarbij onafhankelijk wetenschappelijk onderzoek altijd de voorkeur verdient.

Ik heb zelf vanaf ongeveer m'n 18de tot m'n 38ste gerookt, tussendoor een keer een jaar lang niet gerookt en tweemaal een half jaar lang niet gerookt. Ik had gelukkig niet zoveel moeite met stoppen. Ik vondt het boek van Allan Carr over stoppen met roken inspirerend; de opmerking van Allan Carr dat roken je niet zoveel geeft maar dat je rookt tegen de ontwenningsverschijnselen en je je verder eigenlijk net zo voelt als iemand die niet rookt, kon ik goed plaatsen.
Nu ben ik alweer bijna 20 jaar een niet-roker.

Martin Roek

Terug